ORDYNARIAT POLOWY W POLSCE
Na mocy Statutu Ordynariatu Polowego w Polsce (zatwierdzonego przez Kongregację do spraw Biskupów dnia 8 maja 2021 roku) należą do niego, a więc mogą współtworzyć personalną parafię wojskową, katolicy Kościoła łacińskiego i katolickich Kościołów wschodnich:
1) żołnierze zawodowi, emeryci wojskowi i renciści, ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, o ile mieszkają w domu rodziców oraz inne osoby zamieszkujący razem z nimi;
2) żołnierze w czynnej służbie wojskowej (niezawodowi), w czasie pełnienia tej służby;
3) żołnierze służby terytorialnej w czasie trwania służby;
4) pracownicy Resortu Obrony Narodowej, funkcjonariusze oraz inni pracownicy zatrudnieni na instytucjach wojskowych, ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, o ile mieszkają w domu rodziców oraz inne osoby zamieszkujący razem z nimi;
5) uczniowie i studenci szkół oraz uczelni wojskowych;
6) zatrudnieni lub przebywający w szpitalach wojskowych, w domach opieki i w podobnych instytucjach wojskowych;
7) członkowie instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz wierni świeccy zatrudnieni na stałe przez Ordynariusza Polowego lub za jego zgodą;
8) kombatanci i weterani uznani za takich przez prawo państwowe;
9) funkcjonariusze i pracownicy Straży Granicznej ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, o ile mieszkają w domu rodziców oraz inne osoby zamieszkujący razem z nimi;
10) funkcjonariusze i pracownicy Służby Ochrony Państwa ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, o ile mieszkają w domu rodziców oraz inne osoby zamieszkujący razem z nimi.
Pośród wielu form duszpasterskiej aktywności Kościoła Katolickiego duszpasterstwo wojskowe zajmuje bardzo szczególne miejsce. Wynika to z faktu, iż Kościół zawsze z niezwykłą dbałością starał się zapewnić żołnierzom odpowiednią opiekę duchową stosownie do różnych okoliczności wynikających zarówno z czasu pokoju jak również wojny. Ordynariat Polowy w Polsce jest Kościołem partykularnym prawnie upodobnionym do diecezji, posiadającym własnego pasterza (biskupa polowego), prezbiterium (kapelanów) i Lud Boży (wiernych). W swoich działaniach kieruje się własnym statutem nadanym przez Stolicę Apostolską oraz przepisami prawa kanonicznego i cywilnego wydanymi przez odpowiednie władze kościelne i państwowe.
Początki i rozwój duszpasterstwa wojskowego
Dzieje duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich mają bardzo bogatą historię. Pierwsi duszpasterze pojawili się w wojsku polskim pod koniec X wieku, w okresie walk polsko – niemieckich. Do czasu wprowadzenia dla duchownych tzw. służby stałej, opiekę duszpasterską nad żołnierzami pełnili spowiednicy królów, książąt i dowódców wojskowych. W pełni zorganizowane duszpasterstwo wojskowe pojawiło się na ziemiach polskich u schyłku XVII wieku jako jedno z pierwszych w Europie. Stała posługa została wprowadzona uchwałami Sejmu Warszawskiego z 1690 roku, który ustanowił 36 etatowych kapelanów w wojsku polskim.
W okresie II Rzeczypospolitej 5 lutego 1919 roku Stolica Apostolska utworzyła w Polsce Biskupstwo Polowe. Pierwszym Biskupem Polowym papież Benedykt XV mianował ks. dra Stanisława Galla biskupa pomocniczego archidiecezji warszawskiej, który jako pierwszy w odrodzonym Wojsku Polskim zorganizował struktury duszpasterstwa wojskowego, utworzył korpus katolickiego duchowieństwa wojskowego, ustalił jego hierarchię oraz wypracował metody pracy duszpasterskiej. Duszpasterstwo wojskowe za jego biskupiej działalności uzyskało również kilkadziesiąt kościołów i kaplic.
Następcą arcybiskupa Galla na Biskupstwie Polowym został w 1933 r. ks. dr Józef Gawlina mianowany przez papieża Piusa XI. Kontynuował on dzieło swego wielkiego poprzednika, którym było organizowanie opieki religijnej nad żołnierzami Wojska Polskiego.
W pierwszych latach powojennych duszpasterstwo wojskowe do 21 kwietnia 1948 roku działało na podstawie konkordatu zawartego dnia 10.02.1925 r. pomiędzy Stolicą Apostolską a władzami RP. W tym właśnie dniu Stolica Apostolska odwołała Statut Duszpasterstwa Wojskowego z 1926 roku, ponieważ nie odpowiadał on nowym warunkom w jakich znalazło się duszpasterstwo, nie odpowiadał potrzebom wojska i w praktyce był niewykonalny. Stolica Apostolska zaleciła również, aby do czasu objęcia zwierzchnictwa nad duszpasterstwem przez Naczelnego Kapelana Wojska Polskiego całością spraw duszpasterstwa wojskowego zarządzał Episkopat Polski. Biskupi w okresie PRL-u w swoich działaniach kilkakrotnie podejmowali próby reorganizacji duszpasterstwa wojskowego, aby przystosować go do nowych okoliczności i dać żołnierzom właściwą opiekę duszpasterską. Jednak biorąc pod uwagę fakt, iż sprawy opieki duszpasterskiej w wojsku polskim zostały w Polsce Ludowej zepchnięte na margines życia społecznego próby te nie doczekały się powodzenia. Efektem nastawienia władz komunistycznych do Kościoła było, iż duszpasterstwo wojskowe w okresie Polski Ludowej nie doczekało się reorganizacji aż do 1989 roku.
Przywrócenie Ordynariatu Polowego w Polsce
Bardzo ważnym momentem dla duszpasterstwa wojskowego w Polsce było uchwalenie w dniu 17 maja 1989 roku przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dwóch aktów prawnych: „Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania” oraz „Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej”. Pierwsza ustawa osobom odbywającym służbę wojskową, zgodnie z zasadami swojego wyznania uregulowała prawo do obchodzenia świąt religijnych, a także do uczestniczenia w czynnościach i obrzędach religijnych. W świetle tej ustawy wszystkie osoby pełniące służbę wojskową mogą posiadać i korzystać z przedmiotów potrzebnych do uprawiania kultu i praktyk religijnych. Wszystkie kościoły oraz związki wyznaniowe na mocy ustawy zyskały prawo do udzielania posług religijnych osobom pełniącym służbę w Wojsku Polskim.
Bardziej istotne z perspektywy funkcjonowania i odrodzenia się Ordynariatu Polowego w Polsce było przyjęcie drugiej ustawy („Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej”), która wprowadziła nową regulację prawną duszpasterstwa wojskowego. Przepisy, które uregulowały status prawny duszpasterstwa wojskowego zawarte są w art. 8 i 25 – 29 niniejszej ustawy, która po raz pierwszy od 1948 roku używa określenia Ordynariat Polowy. Artykuł 8 nadaje Ordynariatowi osobowość prawną. Artykuł 25 zapewnia swobodę wypełniania praktyk religijnych osobom pełniącym służbę wojskową oraz ich rodzinom. Żołnierzom w czynnej służbie wojskowej zapewnia możliwość uczestniczenia – poza terenem jednostek wojskowych – we Mszy św. w niedziele i święta oraz w innych praktykach religijnych organizowanych w kościołach garnizonowych lub niegarnizonowych, jeśli nie koliduje to z ważnymi obowiązkami służbowymi. Troska o realizację powyższych norm została nałożona na kapelana wojskowego, który ma to czynić poprzez indywidualny kontakt z dowódcami jednostek wojskowych oraz żołnierzami. Kapelani wojskowi uzyskali w tym zakresie pełną swobodę kontaktowania się z żołnierzami na terenie jednostek wojskowych, w terminach uzgodnionych z dowódcami tych jednostek. Ustawa określiła, że do czasu powołania Ordynariatu Polowego duszpasterstwem wojskowym kieruje Generalny Dziekan WP, jako naczelny kapelan wojskowy. Jego organem wykonawczym jest Generalny Dziekanat Wojska Polskiego. Dogodne okoliczności sprzyjające przywróceniu Ordynariatu Polowego powstały na skutek przemian społeczno – politycznych, które w Polsce dokonały się w latach 1989 – 1990.
W dniu 21 stycznia 1991 papież Jan Paweł II przychylając się do prośby Konferencji Episkopatu Polski oraz postulatów Władz Rzeczypospolitej wydał dekret, na mocy którego przywrócił Ordynariat Polowy w Polsce. Papież zaznaczył, iż nowo przywrócone duszpasterstwo wojskowe ma w swoich działaniach duszpasterskich kierować się przepisami ogólnymi zawartymi w Konstytucji Apostolskiej Spirituali militum curae, własnymi Statutami nadanymi przez Stolicę Apostolską i powszechnym prawem kościelnym zawartym w Kodeksie Prawa Kanonicznego. Również w dniu 21 stycznia 1991 roku Jan Paweł II Bullą Nominacyjną powołał na urząd Biskupa Polowego ks. prałata dr Sławoja Leszka Głódzia. W ten oto sposób rozpoczął się nowy rozdział posługi duszpasterskiej w wojsku, w wolnej i demokratycznej Polsce.
(opr. na podst. artykułu: Ks. Kryspin Rak, „Utworzenie, status prawny i organizacja rzymskokatolickiego Duszpasterstwa Wojskowego w Polsce w świetle obowiązujących przepisów prawa cywilnego i kanonicznego”).
